زخم گوارشی یا همان زخم معده کودکان نسبت به بزرگسالان شیوع کمتری دارد بیشتر از آنچه تصور کنید، رخ می‌دهد. با توجه به تحقیقی منتشر شده در مجله زخمهای گوارشی در سال ۲۰۱۱، ۸/۱ درصد کودکان در اروپا و ۱۷/۴ درصد در آمریکا تا قبل از ۱۸ سالگی دچار زخم معده شدند.اگر چه زخمهای معده معمولا رابطه نزدیکی با باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری دارند اما گاهی اوقات بیماریهای جدیتری ثانویه‌ای همانند سرطان است. تشخیص زخم معده کودکان نسبت به بزرگسالان کمی تفاوت دارد چون بعضی از آزمایشها نتایج قابل توجهی را نمی‌دهند. موارد ساده معمولا به راحتی با آنتی بیوتیک و داروهای خوراکی دیگر درمان می‌شوند.در مواردی که خطر بیماری زمینه‌ای جدی وجود داشته باشد، خطر این بیماریها نسبت به زخم معده کمتر است. (بین ۱ تا ۲ درصد) و خطر مرگ هم پایینتر است (۰/۰۰۱ درصد)
علائم زخم معده کودکان
زخم معده یک زخم باز است که روی دیواره پوششی معده بوجود می‌آید. زخم در معده خودش نشانه یک زخم التهابی معده است و زخمهایی که بیشتر به سمت روده باریک گسترش پیدا می‌کنند، زخم دوازدهه یا اثنی عشر نام دارند.
علائم شایع زخم معده شامل:
- سوزش یا درد فرسایشی در معده
- گاز و نفخ
- تهوع یا استفراغ
- کاهش اشتها
- خستگی
درد قابل به هنگامی که معده خالی است بیشتر بروز می‌کند اما درد فعالی که پس از خوردن بوجود می‌آید می‌تواند زخم معده را از زخم دوازدهه مشخص کند. زخمهای معده معولا موجب درد بلافاصله پس از خوردن غذا می‌شوند در حالی که زخم دوازدهه معمولا دو یا سه ساعت پس از غذا خوردن درد را ایجاد می‌کند.
زخم گوارشی را در صورتی می‌توان شدید در نظر گرفت که درد به جای اینکه تیز و دردناک باشد حالت خاص و شدید دارد. این حالت ممکن است نشان دهنده این باشد که زخم در حال خونریزی است که در این صورت مدفوع تیره رنگ یا خونی یا استفراغ خون یا قطعاتی شبیه قهوه همراه با استفراغ آن را نشان می‌دهد.تب، لرز، استفراغ و دشواری در بلع، علائم وضعیت اورژانسی هستند که در این صورت باید سریعا کودک را به مراکز درمانی انتقال داد.اختلالات ناشی از زخم معده کودکان ممکن است شامل سو تغذیه، سوراخ شدن معده و انسداد روده (ناشی از التهاب دوازدهه) است. هم سوراخ شدن معده و هم انسداد دوازدهه نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند بنابراین در صورت بروز آنها باید به اورژانس مراجعه کرد.
علتها
H.pylori یک باکتری با شکل مارپیچ است که به ورم معده مزمن و زخم معده ارتباط دارد. حدود ۵۰ درصد جمعیت دنیا ظاهرا هلیکوباکتر پیلوری دارند که ۲۰ درصد آنها دچار مشکلات گوارشی می‌شوند. با وجود اینکه علت اصلی زخم معده کودکان هلیکوباکتر پیلوری است اما عوامل دیگری نیز موجب آن شده یا به بروز آن کمک می‌کنند. در میان آنها این عوامل مهمتر هستند:
- استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی همانند آسپرین یا ایبوپروفن مستقلا با خونریزی معده و زخمهای گوارشی در صورت مصرف زیاد، مرتبط هستند.
- ژنتیک ظاهرا نقش مهمی دارد چون ۲۰ درصد کودکان مبتلا به زخم معده، سابقه خانواده زخمهای گوارشی دارند.
- رویدادهای شدیدا استرس آور می‌تواند موجب زخمهای گوارشی هم در کودکان و هم بزرگسالان شود که طی سه تا شش روز با علائم حاد ظاهر می‌شود. حوادثی همانند ضربه بزرگ در زندگی، زخم، عفونت یا جراحی.
- چاقی با افزایش خطر ابتلا به زخمهای کودکان ارتباط دارد چون موجب افزایش التهاب گوارشی و تغییرات در فلور میکروبی طبیعی می‌شود.
- بیماری ریفلاکس گوارشی بوسیله برگشت اسید معده مزمن مشخص می‌شود که می‌تواند منجر به زخم معده شود.
استرس، اضطراب و غذاهای تند اگر چه به طور کلی باعث بوجود آمدن زخم معده نمی‌شوند اما می‌توانند زخم معده را تشدید کنند.
علل غیر معمول از جمله اختلالات ترشح زیاد (هیسترکتوری) که طی آن اسیدهای معده بیش از اندازه تولید می‌شوند. این اختلالات عبارتند از فیبروز کیستیک، لوسمی بازوفیلی، سندرم زولینگر- الیسون و نئوپلازی چند گانه غدد درون ریز.به همین صورت هر بیماری که موجب افزایش فشار داخل جمجمه‌ای شود، تولید بیش از حد اسید معده را باعث می‌شود که موجب زخمی می‌شود که به عنوان زخم کوشینگ مشهور است. در موارد نادر، زخم معده کودکان ممکن است نشانه‌ای از یک نوع سرطان خون به نام لنفوم باشد.
تشخیص
تشخیص زخم معده در کودکان می‌تواند چالش برانگیز باشد چون بعضی از آزمایشهایی که برای بزرگسالان انجام می‌شود از جمله آزمایش خون آنتی بادی H. pylori در کودکان، دقت کمی دارند. به طور کلی در صورتی که علائم شدید باشند، پزشکان تحقیقات را با آزمایشهای کمتر تهاجمی شروع می‌کنند. اینها عبارتند از:
- آزمایش خون گوارشی که قادر به شناسایی هلیکوباکتر پیلوری و بالا بودن میزان اسید و پپسین (آنزیم گوارشی) مطابق با ورم معده هستند.
- تست آنتی ژن مدفوع برای نشان دادن شواهد ژنتیکی هلیکوباکتر پیلوری در نمونه مدفوع انجام می‌شود.
- آزمایش تنفسی اوره اندازه گیری مقدار دی اکسید کربن در هوای خروجی متناسب با میزان عفونت فعال هلیکوباکتر پیلوری فعال است.
نتایج منفی این تستها به پزشکان امکان می‌دهد که اختلالات گوارشی را رد کنند و این باعث می‌شود از روشهای تهاجمی استفاده نکنند. اگر نتایج تستها مثبت و علائم شدید باشد، از روشی به نام آندوسکوپی بالایی برای تشخیص استفاده خواهند کرد. آندوسکوپی یک روش تشخیصی ترجیحی است که شامل وارد کردن یک لوله انعطاف پذیر از طریق گلو برای مشاهده پوشش داخلی معده است. این روش با دادن آرامبخشی ملایم انجام می‌شود و می‌توان از آن برای برداشتن نمونه‌ها برای بررسی در آزمایشگاه استفاده کرد. عوارض جانبی آن شامل گلو درد، سو هاضمه، سوزش سردل و تهوع است. عفونت، سوراخ شده یا خونریزی هم ممکن است بوجود آید اما شایع نیست.
عکس رادیولوژی باریم که به عنوان بلع باریوم شناخته می‌شود کمتر تهاجمی است اما دقت کمتری دارد بخصوص در مورد زخمهایی که کوچک باشند. این روش شامل خوردن مقداری مایع حاوی باریوم است که دیواره معده را پوشش داده و به تشخیص بهتر ناهنجاریها روی عکس رادیولوژی کمک می‌کند. عوارض جانبی شامل ناراحتی معده، تهوع، استفراغ و یبوست است. از این روش کمتر استفاده می‌شود چون نیاز به هماهنگی دقیق بیمار با کارشناس رادیولوژی و خوردن چند باره این ماده است.
درمان
اگر زخم مربوط به هلیکوباکتر پیلوری باشد، پزشک ترکیبی از داروها را برای ریشه کنی عفونت و طبیعی کردن میزان اسید، تجویز خواهد کرد بنابراین معده را می‌توان آرام کرد. ثابت شده که ریشه کنی هلیکوباکتر پیلوری در سالهای اخیر به دلیل افزایش مقاومت باکتریایی، درمانهای رایج سنتی را بی فایده کرده است. به این منظور، پزشکان امروزه از روشهای تهاجمی‌تر استفاده می‌کنند که با استفاده از ترکیب دو آنتی بیوتیک یا بیشتر با یک داروی ضد اسید که به عنوان بازدارنده پمپ پروتون (PPI) و قرصهای بیسموت سابسالیسیلات (همانند قرص جویدنی پپتو- بیسمول) که قادر به پوشش معده و حفاظت از آن هستند، انجام می‌شود.
اگر خط نخست درمان با شکست مواجه شود، درمانهای پیگیری انجام خواهد شد تا زمانی که همه علائم عفونت از بین برود. طول درمان ۱۴روز است و معمولا شامل آنتی بیوتیک کلاریترومایسین و آموکسی سیلین است. درمان پیگیری که ممکن است انجام شود شامل تتراسایکلین یا مترونیدازول است.این آنتی بیوتیکها باید چه در مرحله اول و چه در مرحله دوم برای جلوگیری از مقاومت آنتی بیوتیکی، باید به صورت کامل مصرف شوند. باید از قرصهای ضد التهاب غیر استروئیدی اجتناب کرد تا استرس معده کاهش پیدا کند. به جای آن برای درمان تب و درد از ایبوپروفن استفاده کنید.
رژیم غذایی
در طول درمان، بر درست کردن غذاهایی برای کودک تمرکز کنید که به راحتی هضم می‌شوند و فشار کمی بر معده وارد می‌کنند. اینها شامل میوه‌ها و سبزیجات پر فیبر، گوشت مرغ و ماهی و پروبیوتیکهایی همانند ماست است. از غذاهای سرخ شده، غذاهای تند و پرچاشنی، نوشیدنیهای گازدار یا هر چیزی که کافئین دارد (از جمله شکلات) خودداری کنید.
جراحی و روشهای دیگر
زخمهای گوارشی را می‌توان در زمان معاینه آندوسکوپی درمان کرد. وقتی یک زخم مشخص شد، ابزارهای گوناگونی را می‌توان از طریق آندوسکوپی وارد کرد تا رگ خونی پاره شده را مسدود کنند. این کار ممکن است شامل استفاده از دستگاه لیزر یا الکتروکوتری برای سوزاندن بافت یا تزریق اپی نفرین (آدرنالین) باشد تا به سرعت رگ خونی گشاد شود. امروزه به ندرت از جراحی برای درمان زخمها استفاده می‌شود. این تنها وقتی انجام می‌شود که مشخص شود سوراخ، انسداد، خونریزیش شدید با خطر بالای سوراخ شدن معده وجود دارد. ۱گر جراحی لازم باشد، جراحیهای اختیاری را می‌توان به صورت لاپاروسکوپی (با برش کی هول) انجام داد در حالی که جراحیهای اورژانسی معمولا به روش باز انجام می‌شوند.
کلام آخر
پی بردن به وجود زخم معده کودکان می‌تواند شدیدا نگران کننده باشد. در حالی که طبق غریزه ممکن است در ابتدا آن را به تنش در خانه یا مدرسه مرتبط بدانید اما اغلب حاکی از آن است که عللی جسمانی وجود دارد که به راحتی درمان می‌شوند. همچنان که گفته شد، لازم است که استرس کودک خود را در هنگام انجام کارهای تشخیصی و درمان کاهش دهید. بهترین راه برای انجام این کار این است که به کودکتان کمک کنید تا متوجه شود که زخم معده چیست و انتظار چه چیزی را باید داشته باشد.اگر کودک شما نیاز به کاهش وزن داشته باشید، اکنون زمان شروع این کار نیست. ابتدا بر از بین بردن زخم معده کودکتان تمرکز کنید و علت اصلی آن را رفع کنید. هنگامی که فرزندتان بهتر شد باید با مشاوره با یک متخصص تغذیه و انجام رژیم غذایی مناسب و برنامه ورزشی، وزن را کاهش دهید.
منبع: مجله قرمز
