سیروز کبدی (Cirrhosis) عارضه‌ای بر مبنای وجود زخم‌هایی طولانی‌مدت در کبد است. هیچ اندامی در بدن نمی‌تواند انواع مختلفی از کارکردهای حیاتی‌ای را که کبد انجام می‌دهد را انجام دهد. کبد آنزیم‌ها و صفرایی را تولید می‌کند که به هضم غذا کمک کرده و بدن را در جذب چربی و کلسترول کمک می‌کند و انرژی را برای بدن شما به ارمغان می‌آورد. همچنین کبد مواد مضر بدن شما مانند الکل و مواد شیمیایی دیگر را از بین می‌برد. پروتئین‌های ضروری را تولید می‌کند که به خون کمک می‌کند تا لخته شود، سموم و مواد مخدر را از بین می‌برد یا خنثی می‌کند، به حفظ سطح قند خون طبیعی کمک می‌کند و تعدادی هورمون را تنظیم می‌کند. سیروز بیماری است که در آن سلول‌های کبدی طبیعی با بافت آسیب‌دیده جایگزین می‌شوند. سیروز به علت آسیب مکرر به کبد شما در طول زمان اتفاق می‌افتد. بافت آسیب‌دیده شروع به جایگزینی بافت کبدی سالم می‌کند و همچنین بافت آسیب‌دیده مانع از کارکرد طبیعی کبد می‌شود که همین امر باعث می‌شود تمام این کارکردهای مهم با مشکل مواجه شود. در موارد شدید، آسیب بسیار شدید است و تنها راه‌حل این معضل، پیوند کبد است.
عوامل خطر در ابتلا به بیماری سیروز کبدی
سیروز کبدی دارای علل زیادی برای ایجاد است. در ایالات‌متحده و اروپا، شایع‌ترین علل ایجاد عارضه سیروز کبدی، مصرف بیش‌ازحد الکل و عفونت مزمن در اثر ابتلا به ویروس هپاتیت C است. الکل اثرات سمی بر روی سلول‌های کبدی دارد. سیروز الکلی پس از یک دهه یا بیشتر مصرف نوشیدنی‌های الکلی شروع به بروز می‌کند، هرچند ممکن است افرادی که تفننی الکل مصرف می‌کنند، سیروز داشته باشند. معلوم نیست که چرا برخی افراد در معرض ابتلا به عوارض جانبی بیشتری نسبت به بقیه هستند و همچنین چرا زنان در معرض خطر ابتلا به سیروز کبدی هستند، حتی اگر کمتر از مردان الکل مصرف کنند. همچنین بیماری مزمن هپاتیت C سبب التهاب کبد می‌شود که درنهایت این امر می‌تواند منجر به سیروز کبدی شود. بدون درمان، حدود یک نفر از هر پنج نفر فرد مبتلابه هپاتیت مزمن C بعد از ۲۰ سال دچار بیماری سیروز کبدی می‌شوند. هپاتیت B مزمن که سبب آسیب به شیوه‌ای مشابه ایجاد می‌شود، نیز یکی دیگر از علل رایج ابتلا به سیروز کبدی در جهان است؛ اما در کشورهای صنعتی به دلیل واکسیناسیون روتین علیه هپاتیت B، این امر کمتر رایج است. اخیراً بیماری کبد چرب غیرالکلی به علت شایع‌تری برای بروز سیروز کبدی تبدیل‌شده است. پزشکان آن را steatohepatitis غیرالکلی (NASH) نامیده‌اند. رسوب چربی در کبد منجر به التهاب می‌شود که می‌تواند به سمت ایجاد زخم پیشرفت کند.
علل نادر برای ایجاد بیماری سیروز کبدی عبارت‌اند از:
• بیماری‌های خود ایمنی که به مجاری صفراوی یا سلول‌های کبدی حمله می‌کنند
• واکنش شدید به داروهای تجویزی
• قرار گرفتن در معرض سموم محیطی به‌صورت طولانی‌مدت
• عفونت‌های باکتری و انگلی که معمولاً در مناطق گرمسیری یا آسیا اتفاق می‌افتد
• دوره‌هایی تکراری از نارسایی قلبی همراه با احتقان کبد.
برخی بیماری‌های با زمینه ارثی ازجمله:
• هموکروماتوز که در آن آهن زیادی در کبد و سایر اعضای بدن ایجاد می‌شود
• بیماری ویلسون که درنتیجه تولید و وجود غیرطبیعی مس در بدن است
• کمبود آلفا ۱- آنتی تریپسین که به دلیل عدم وجود یک آنزیم خاص در کبد است
• بیماری مانند فیروز کیستیک یا سابقه خانوادگی سرطان کبد
علائم و نشانه‌های بیماری سیروز کبدی چیست؟
شما ممکن است تا زمانی که آسیب شدیدی به کبد شما وارد نشود این علائم و نشانه‌ها نداشته باشید. در مراحل اولیه، سیروز اغلب دارای علائم نیست؛ اما همان‌طور که سلول‌های کبدی می‌میرند، اندام‌ها، کمتر می‌توانند پروتئین‌هایی را تولید کنند که رطوبت مایع و لخته شدن خون را تنظیم می‌کند و توانایی متابولیزه کردن رنگ‌دانه بیلی روبین می‌دهد.
شما ممکن است هرکدام از موارد زیر را داشته باشید:
• خستگی
• افزایش خونریزی و کبودی
• تجمع مایعات و تورم پا، پاها یا شکم شما
• تهوع، از دست دادن اشتها و از دست دادن وزن
• خارش
• زردی (زرد شدن پوست یا چشم‌ها)
• ادرار تیره
• از دست دادن اشتها
• حالت تهوع
• ضعف
• کاهش وزن
• گیجی
این تغییرات می‌تواند موارد زیر را ایجاد کند:
• افزایش حساسیت به داروها
• تغییرات شخصیتی و رفتاری، ازجمله سردرگمی و گیجی، بی‌توجهی به‌ظاهر، فراموشی، مشکل در تمرکز و تغییر در عادات خواب
• از دست دادن هوشیاری
• کما
این زخم‌ها همچنین مانع جریان خون و افزایش فشار در وریدهای سیاهرگی می‌شود که خون را از معده به کبد منتقل می‌کند. این وضعیت پرفشاری خون سیاهرگی نامیده می‌شود. عروق خونی در معده و مری دچار التهاب می‌شوند. این عروق، به نام واریس، دارای دیوارهای نازک است. اگر یک بریدگی در این عروق رخ دهد، خونریزی ناشی از آن (خونریزی عمده) می‌تواند در عرض چند ساعت باعث مرگ شود.
تشخیص بیماری سیروز کبدی
پزشک شما درباره سابقه پزشکی شما، سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری کبد، رژیم غذایی، مصرف الکل، داروهایی که مصرف می‌کنید و عوامل خطر ابتلا به هپاتیت B و C مانند مصرف مواد مخدر از طریق وریدی را از شما خواهد پرسید. در طی یک معاینه فیزیکی، پزشک تعیین می‌کند که آیا کبد سخت‌تر از حد طبیعی یا بزرگ‌تر از حد طبیعی است یا نه تغییرات پوستی مانند کبودی و زردی را می‌بیند و به دنبال شواهدی از تورم مایع در پاها یا شکم است. آزمایش خون ممکن است به‌منظور نشان دادن التهاب کبدی، افزایش سطح بیلی‌روبین، وجود سم (مانند آمونیاک) و کاهش میزان مواد ضروری ساخته‌شده توسط کبد انجام شود. دو آزمایش خون که نشان‌دهنده پیش‌آگهی ضعیف در افراد مبتلابه سیروز است، اول سطح آلبومین است سطح بالای آزمایش INR نشان می‌دهد که کبد فرد نمی‌تواند مقدار طبیعی‌ای از پروتئین‌های مورداستفاده در فرایند لخته شدن را ایجاد کند. کبد ممکن است با استفاده از سونوگرافی یا CT (اسکن کامپیوتری) یا سایر تکنیک‌های تصویربرداری بررسی شود. بیماری سیروز کبدی معمولاً می‌تواند بر اساس تاریخ، معاینه فیزیکی، نتایج آزمایش خون و تصویربرداری تشخیص داده شود. بعضی‌اوقات بیوپسی کبدی موردنیاز است. در این روش، یک نمونه کوچک از بافت کبد از طریق یک سوزن برداشته می‌شود و سپس برای بررسی ازنظر زخم و آسیب به سلول‌ها موردبررسی قرار می‌گیرد.
سیر بیماری
سیروز معمولاً بیماری پیشرونده است. اگرچه معمولاً نمی‌توان این روند را معکوس کرد، در بسیاری از موارد آسیب کبدی می‌تواند با درمان یا تغییر رفتار در بدن متوقف شود یا آهسته شود.
پیشگیری از بیماری سیروز کبدی
مهم‌ترین اقداماتی که می‌توانید برای جلوگیری از سیروز انجام دهید، جلوگیری از مصرف بیش‌ازحد الکل یا نوشیدنی‌های الکلی است. بهتر است متوسط مصرف بیش از دو بار مصرف نوشیدنی‌های الکلی در روز برای مردان یا یک‌بار نوشیدن روزانه برای زنان نباشد. اگر شما مبتلابه هپاتیت مزمن یا سایر مشکلات کبدی هستید، از مصرف الکل جلوگیری کنید.
برخی از علل دیگر سیروز را نیز می‌توان پیشگیری کرد. برای جلوگیری از ابتلا به عفونت هپاتیت B و C، مواد مخدر غیرقانونی را تزریق نکنید، کوکائین را مصرف نکنید یا رابطه جنسی محافظت نشده داشته باشید، به‌خصوص با چندین شریک جنسی. اگر شما در حال سوراخ کردن بدن یا خال‌کوبی هستید، مطمئن شوید که این دستگاه به‌درستی تمیز شده است. کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و اورژانسی باید هر زمان که در معرض خون قرار می‌گیرند، باید بااحتیاط اقدام به کنترل عفونت کنند.
هپاتیت B همچنین می‌تواند از طریق واکسن جلوگیری شود، یک دوره از واکسن هپاتیت B که در سه دوز در زمان‌های مختلف به فرد تزریق می‌شود در پیشگیری از این بیماری ۹۰٪ مؤثر است.
با جلوگیری از بیماری کبد چرب غیرالکلی، شما از خطر ابتلا به بیماری سیروز جلوگیری می‌کنید. این بدین معنی است که باید برای رسیدن به این امر وزن سالم حفظ‌شده و تمرین‌های ورزشی انجام شود.
درمان بیماری سیروز کبدی
درمان بیماری سیروز کبدی بسته به علت و مرحله بیماری متفاوت است. ازآنجاکه آسیب کبدی به‌طورکلی نمی‌تواند روندی معکوس داشته باشد، هدف درمان این است که جلوگیری از بدتر شدن بیماری و کاهش عوارض ناشی از بیماری است.
صرف‌نظر از علت، هرکسی که مبتلابه بیماری سیروز کبدی باشد باید از مصرف الکل جلوگیری کند و از داروهای مصرفی که می‌تواند بیماری‌های کبدی را بدتر کند، ازجمله استامینوفن بدون تجویز پزشک (تایلنول و انواع عمومی آن)، استفاده کند. شما همچنین باید برای بیماری‌های زمینه‌ای تحت درمان قرار می‌گیرید – به‌عنوان‌مثال شما باید داروهای ضدویروسی‌ای را برای هپاتیت B یا C مزمن، کورتیکواستروئیدها یا سایر داروهای ضد سرطان برای هپاتیت اتوایمیون و فلبوتومی را برای کاهش میزان آهن در hemochromatosis مصرف کنید.
بسیاری از درمان‌ها با توجه به عوارض انجام می‌شود:
• اگر مایع اضافی در بدن شما باقی بماند، پزشک شما ممکن است رژیم غذایی کم‌سدیم و دیورتیک ها را برای رفع این مشکل توصیه کند.
• اگر سردرگمی ناشی از آنسفالوپاتی کبدی ایجاد شود. لاکتولوز یا داروهای دیگر تجویز می‌شود لاکتولوز ملینی است که جذب برخی از مواد مغذی سمی را کاهش می‌دهد.
• داروهایی می‌توانند برای خارش و عفونت تجویز شوند.
• داروهای فشارخون ممکن است به کاهش فشارخون در وریدهای سیاهرگی کمک کند تا خطر خونریزی داخلی کاهش یابد.
خونریزی واریسی یک خطر فوری و خطرناک را ایجاد می‌کنند. برای جلوگیری از خونریزی، پزشکان متخصص گوارش به دنبال آندوسکوپی برای پیدا کردن واریس و درمان آن‌ها هستند. واریس را می‌توان با یک‌راه حل برای کوچک کردن آن‌ها درمان کرد یا آن‌ها را می‌توان به‌وسیله باندهایی مهروموم کرد. زمانی که واریس به‌طور فعال خونریزی می‌کند همان روش انجام می‌شود. داروهای تزریقی به‌صورت وریدی و خوراکی برای کاهش خونریزی داده می‌شود.
این فرد همچنین ممکن است نیاز به یک درمانی روش به نام transjugular intrahepatic porosisteic shunt (TIPS) داشته باشد. این روش درمانی شامل ایجاد یک کانال خون جدید در کبد است که برخی از علائم فشار بالا سیاهرگی را از بین می‌برد. با فشار کمتر سیاهرگی، واریس‌های کمتری وجود دارد و همچنین واریس‌های جدید کمتر شکل می‌گیرند.
اگر عملکرد کبد در اثر سیروز بیش‌ازحد مورد آسیب قرار گیرد، پیوند تنها درمان این بیماری است. تقریباً ۸۰٪ تا ۹۰٪ بیماران پیوندی کبدی عملی موفقیت‌آمیزی دارند و دچار پس‌زدگی کبد نمی‌شوند و همچنین به دلیل مصرف داروهایی مانند سیکلوسپورین (Neoral، Sandimmune) که از پاسخ سیستم ایمنی به عضو پیوند داده‌شده جلوگیری می‌کند تا از حمله به کبد جدید جلوگیری شود، میزان بقای طولانی‌مدت بعد از پیوند کبد بهبودیافته است.
چه موقع باید مراقبت فوری را دریافت کنیم؟
• اگر دچار تب بالا هستید
• درد در هنگام حرکت روده دارید و مدفوع سیاه یا حاوی خون است.
• شما دارای ضربان قلب سریع و تنفس سریع (و البته سطحی) باشید.
• شما سرگیجه دارید یا گیج و سردرگم می‌شوید.
• درد در ناحیه شکم داشته باشید.
• شما دچار مشکل در تنفس هستید
• اگر استفراغ شما به نظر می‌رسد که در آن شبیه تفاله قهوه یا خونی است.
چه زمانی باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنید؟
اگر فاکتورهای خطر برای ابتلای به بیماری کبدی داشته باشید، با پزشک خود ملاقات کنید. اگر اقدام زودهنگام و در زمان مناسب انجام شود، اغلب می‌توان از بروز بیماری سیروز کبدی جلوگیری کرد.
چه زمانی باید با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود تماس بگیرم؟
• اگر تب دارید
• دچار عارضه قرمزی پوست یا خارش هستید
• اگر شما درد دارید و یا احساس ضعف می‌کنید.
• اگر شما سؤالات یا نگرانی‌هایی در مورد وضعیت بدن یا مراقبت‌های خود دارید.
پیش آگهی
درمان در بیشتر موارد هنگامی‌که بیماری در مراحل اولیه خود کشف می‌شود، بهبود می‌یابد. اکثر بیماران قادر به زندگی سالم هستند. اگر آسیب کبدی گسترده باشد یا اگر فرد مبتلابه سیروز کبدی نوشیدن را متوقف نکند، چشم‌انداز بهبودی بیماری چندان نمی‌تواند روشن باشد. افراد مبتلا به بیماری سیروز کبدی معمولاً به علت خونریزی‌هایی که نمی‌توانند متوقف شوند و یا عفونت‌های جدی یا نارسایی کلیه دچار مرگ می‌شوند. اغلب آن‌ها در مواجهه با این حالات مبتلابه کمای برگشت‌ناپذیر می‌شوند.
مشارکت در امر مراقبت و سلامت
شما حق‌دارید برای کمک به برنامه‌ریزی مراقبت‌های خود مشارکت داشته باشید. در مورد وضعیت سلامتی خود و نحوه درمان آن مطلع شوید. در مورد گزینه‌های درمان با مراقبین خود بحث کنید تا تصمیم بگیرید چه مراقبت‌هایی را می‌خواهید دریافت کنید. شما همیشه حق‌دارید از درمان استفاده نکنید. اطلاعات فوق تنها یک کمک‌آموزشی است. این اطلاعات به‌عنوان توصیه پزشکی برای شرایط و روش‌های فردی در نظر گرفته نشده است. قبل از پیروی از هر رژیم پزشکی، به پزشک، پرستار یا دکتر داروساز خود بگویید که آیا این رزیم درمانی برای شما امن و مؤثر است یا نه.
منبع:مجله قرمز
