پزشک برایتان داروهای خاصی تجویز کرده و چند ماهی است که از آنها استفاده میکنید، علائم بیماریتان بهبود پیدا کرده اما نمیدانید چرا روزبه‌روز وزن‌تان بیشتر میشود، به این فکر میکنید که سبک زندگی خود را نسبت به قبل تغییری نداده‌اید پس علت این اضافه‌وزن چه میتواند باشد، چشم‌تان به جعبه قرص‌ها میافتد و با خود میگویید شاید داروها مقصر باشند! بله؛ درست فکر کرده‌اید. اضافه‌وزن یکی از عوارض جانبی بعضی داروها به‌حساب میآید. البته این موضوع دلیل نمیشود مصرف داروها را قطع کنید و سلامت‌تان را به خطر بیندازید بلکه میتوانید با کمی تغییر در سبک زندگی یا جایگزین کردن داروهای خود با داروهای دیگر، تحت‌نظر پزشک معالج از این عارضه جلوگیری کنید. دکتر سروش شمشیری، داروساز، شما را در این زمینه راهنمایی میکند.
شاید آب آورده‌اید!
داروها اغلب به خودی خود باعث چاقی نمیشوند بلکه عوارض جانبیشان با اضافه‌وزن همراه هستند. برای مثال بعضی داروها اشتها را افزایش میدهند و باعث میشوند در مصرف غذا زیاده‌روی کنید. بعضی دیگر نیز بر روند جذب و ذخیره‌سازی گلوکز توسط بدن تاثیر میگذارند و از این طریق باعث تجمع چربی در بخش میانی بدن میشوند.
بعضیها نیز با ایجاد تغییر در متابولیسم بدن، سرعت سوخت‌وساز کالریها را کاهش میدهند. گروهی دیگر نیز باعث افزایش تنگی نفس و خواب‌آلودگی میشوند و به این ترتیب ورزش کردن را دشوار میکنند. بعضی داروها هم باعث احتباس آب در بدن میشوند که البته این نوع اضافه‌وزن به‌دلیل افزایش بافت چربی اتفاق نمیافتد و فقط حاصل از تجمع آب است، بنابراین چنین اضافه وزنی دائمی نیست و هر زمان که دوره مصرف دارو به اتمام برسد و بیماری زمینه‌ای برطرف شود، وزن‌تان هم به میزان قبل بازمیگردد.
خود را با بقیه مقایسه نکنید
میزان اضافه‌وزن به‌دنبال مصرف دارو در افراد مختلف، متفاوت است. البته این موضوع به نوع دارو هم بستگی دارد. بعضیها ممکن است طی یک سال فقط یک یا دو کیلو وزن اضافه کنند درحالی که بعضی دیگر 5 تا 10 کیلوگرم یا حتی بیشتر چاق میشوند. درواقع از آنجایی که بیشتر این داروها در دوره‌های طولانیمدت و برای بیماریهای مزمن مصرف میشوند، اضافه‌وزن‌شان بیشتر به چشم میآید. در هر صورت نباید خود را با افرادی که از داروهای مشابه استفاده میکنند، مقایسه کنید. عوارض داروها در همه افراد یکسان نیست. یک داروی خاص ممکن است در فردی باعث اضافه‌وزن و در فردی دیگر باعث کاهش وزن شود، بنابراین حتما در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.
کدام داروها چاق‌تان میکند؟
داروهای مختلفی میتوانند با عارضه جانبی چاقی و اضافه‌وزن همراه باشند که در اینجا به 10گروه از آنها اشاره خواهیم کرد:
انسولین, خوش‌اشتهایتان میکند!
انسولین‌هایی همچون لیسپرو، آسپارت و گلولیزین میتوانند باعث افزایش وزن شوند اما انسولین‌های طولانی اثر، تاثیر کمتری بر چاقی دارند. متاسفانه بسیاری از بیماران فکر میکنند که با تزریق انسولین میتوانند هرقدر که میخواهند غذا بخورند؛ بنابراین بعضی آنها در مدت 6 ماه تا 15کیلوگرم هم وزن اضافه میکنند! بعضی پزشکان هم برای کنترل قند خون بالای بیمار در ابتدای درمان، دوز بالایی از انسولین را تجویز میکنند و به‌همین دلیل فرد دچار علائم افت قندخون میشود، درنتیجه بیشتر از حد معمول مواد غذایی مصرف میکند و چاق میشود، درحالی که انسولین باید تدریجی تجویز شود.
قرص‌های دیابت, هم چاق میکنند هم لاغر!
تعدادی از داروهای دیابت نوع دو باعث کاهش وزن و بعضی دیگر باعث افزایش وزن میشوند. داروهای حاوی سولفونیل اوره ازجمله دیابینیز، اینسولاز، گلیپیزاید، گلیبوراید، گلیمیپراید، کلرپروپامید و تولبوتامید باعث تحریک تولید و فعالیت انسولین میشوند. انسولین نیز کاهنده قندخون و افزایش‌دهنده اشتها است. این داروها معمولا طی 3 تا 12 ماه اول درمان بیشتر از 5کیلوگرم اضافه‌وزن ایجاد میکنند. تیازولیدین دیون (پیوگلیتازون) نیز از دیگر داروهای دیابت است که میتواند باعث افزایش وزن شود. اما در مقابل، داروهایی همچون متفورمین، اگزناتاید، سیتاگلیپتین، پراملینتاید و آکاربوز به کاهش وزن کمک میکنند یا اینکه بر وزن بیاثر هستند.
داروهای کاهنده فشارخون, کالری سوزی را کند میکنند
بتابلوکرها مثل آتنولول، متوپرولول و پروپرانولول که برای درمان فشارخون بالا به‌کار میروند هم میتوانند باعث افزایش وزن شوند. برای مثال افرادی که از آتنولول استفاده میکنند در ماه‌های اول مصرف به‌طور متوسط 5/2کیلوگرم به وزن‌شان اضافه میشود. درواقع این داروها سرعت سوزاندن کالری را کاهش داده و باعث خستگی و حس رخوت میشوند. افزایش مصرف موادغذایی فیبردار و کم‌کالری میتواند در تعدیل اثرات جانبی این داروها موثر باشد.
کورتون‌ها, آب را در بدن حبس میکنند!
کورتیکواستروئیدها ازجمله بتامتازون، دگزامتازون،هیدروکورتیزون، تریامسینولون، کلوبتازول، فلوسینولون و… معمولا برای درمان آرتریت روماتوئید، آسم، حساسیت یا دیگر بیماریهای خود ایمنی به کار میروند و التهابات دردناک را تسکین میدهند. اما در عین حال اگر طولانیمدت و در دوزهای مکرر مصرف شوند میزان جذب آب توسط بدن را افزایش میدهند. علاوه براین، چون فرد مبتلا به این بیماریها تحرک کمتری دارد، کالری کمتری میسوزاند و دچار اضافه‌وزن میشود. پردنیزولون و کورتیزون نیز که برای درمان روماتیسم ماهیچه‌ای به‌کار میروند در بیش از 50درصد از بیماران طی یک سال اول مصرف باعث 2 تا 13کیلوگرم اضافه‌وزن میشوند.کورتیکواستروئیدهای استنشاقی برای درمان آسم مثل بودزوناید، سیکلزوناید و فلوتیکازون هم دارای عارضه افزایش وزن هستند. ورزش، رژیم غذایی و گاهی مصرف همزمان متفورمین میتواند اضافه‌وزن حاصل از این داروها را کاهش دهد.
داروهای ضد روان پریشی , هم آرام میشوید هم گرسنه!
داروهای ضد روان پریشی ازجمله هالوپریدول، لوکساپین، کلوزاپین، کلرپرومازین، فلوفنازین، ریسپریدون، الانزاپین و کوئتیاپین که معمولا برای درمان اسکیزوفرنی و افسردگی دوقطبی کاربرد دارند هم میتوانند باعث افزایش اشتها و وزن شوند. اما نگران نباشید، برای جلوگیری از این عارضه میتوان تحت نظر پزشک آنها را با داروهایی جایگزین یا همزمان از داروی متفورمین استفاده کرد.
داروهای ضدتشنج و میگرن, 15کیلوگرم افزایش وزن در 3ماه!
مصرف داروهای ضدتشنج مثل والپروئیک اسید ممکن است با 15 تا 20کیلوگرم اضافه‌وزن همراه باشد. والپروئیک اسید دارویی است که برای درمان اختلال دو قطبی، صرع، تشنج و پیشگیری از میگرن استفاده میشود. البته این دارو در بعضی افراد ممکن است باعث کاهش وزن شود. داروهای کاربامازپین و گاباپنتین نیز طی 3 ماه اول درمان میتوانند تا 15کیلوگرم اضافه‌وزن ایجاد کنند.
داروهای ضدآلرژی , خواب آلودگی و فرار از ورزش!
«آنتی هیستامین» یکی از ترکیبات مهم در داروهای ضدحساسیت به‌شمار میآید و نمیتوان آن را از فرمول دارو حذف کرد. این ماده فعالیت آنزیم تنظیم کننده اشتها را در بدن مختل میکند. داروهایی که حاوی «دیفن هیدرامین» هستند نیز با افزایش خواب آلودگی باعث کاهش فعالیت بدنی میشوند، بنابراین مصرف طولانیمدت آنها میتواند با افزایش وزن همراه باشد.
داروهای ضدبارداری, ذخیره‌سازی چربی را افزایش میدهند
اغلب قرص‌های پیشگیریکننده از بارداری از دو هورمون پروژسترون و استروژن تشکیل شده‌اند و از تخمک گذاری جلوگیری میکنند. این قرص‌ها تاحدودی میتوانند باعث اضافه‌وزن شوند زیرا استروژن باعث افزایش ذخیره‌سازی چربی توسط ارگان‌های بدن میشود که البته این موضوع حین بارداری یک ضرورت محسوب میشود. در صورتی که از این داروها استفاده میکنید، بهتر است هر چند وقت یک بار روش خود را با مشاوره پزشک تغییر دهید و از دیگر راه‌های ضد بارداری کمک بگیرید.
داروهای هورمونی و استروژن, از سرعت متابولیسم میکاهند
در دوران یائسگی میزان ترشح هورمون استروژن در بدن خانم‌ها کاهش پیدا میکند، به همین دلیل فرد دچار علائمی چون گرگرفتگی و عرق کردن‌های شبانه میشود. برای رفع این وضعیت پزشک معمولا هورمون درمانی با استروژن را تجویز میکند اما این روش خود باعث احتباس آب و افزایش وزن میشود، با افزایش وزن، متابولیسم هم کند‌تر میشود، بنابراین کسانی که تحت هورمون درمانی هستند باید برنامه غذایی خود را تغییر دهند و به‌طور منظم ورزش کنند.
داروهای روان درمانی و ضد افسردگی, فریب کاهش وزن اولیه را نخورید!
داروهای روان درمانی و اعصاب ازجمله ضدافسردگیهای 3 حلقه‌ای اغلب حدود 4کیلوگرم در ماه اضافه‌وزن ایجاد میکنند. تعداد کمی از افراد نیز با مصرف آنها طی 2تا 6 ماه بین 15 تا 20کیلوگرم وزن اضافه میکنند. ازجمله این داروها میتوان به آمی تریپتیلین، دوکسپین، ایمی پرامین، نورتریپتیلین، تریمیپرامین و میرتازاپین اشاره کرد. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین مانند سرترالین، فلوکستین، پاروکستین و فلووکسامین نیز در تعداد کمی از افراد ابتدا باعث کاهش وزن شده و بعد از 6 ماه باعث افزایش وزن میشوند. لیتیوم هم در 11 تا 65درصد از افراد طی 6 تا 10سال مصرف، حدود 10کیلوگرم اضافه‌وزن ایجاد میکند.
4 نکته مهم برای جلوگیری از چاقی دارویی!
اگر در چند ماه اخیر رژیم غذایی و فعالیت بدنیتان را تغییر نداده و در عین حال دچار اضافه‌وزن شده‌اید و فکر میکنید داروهایتان مقصر هستند، به این 4 نکته توجه کنید:
1. اولین و مهم‌ترین نکته اینکه هیچ‌وقت بدون مشورت پزشک داروهایتان را قطع نکنید یا دوز آنها را کاهش ندهید. شاید مصرف این دارو برای شما بسیار مهم‌تر از اضافه‌وزنی باشد که پیدا کرده‌اید.
2. همیشه قبل از اینکه پزشک دارویی برایتان تجویز کند حتما در مورد چاق‌کننده بودن آن سوال کنید. گاهی اوقات پزشک میتواند داروهایتان را با داروهای دیگری جایگزین کند تا دچار اضافه‌وزن نشوید و در عین حال تاثیر درمانی هم از آن بگیرید.
3. اضافه‌وزن حاصل از مصرف دارو معمولا طی 6 ماهه اول درمان نشان داده میشود. اگر میزان اضافه‌وزن‌تان خیلی زیاد است حتما موضوع را با پزشک خود درمیان بگذارید زیرا چاقی میتواند بیماریتان را تشدید کند و خطر ابتلا به سندروم متابولیک، دیابت، فشارخون بالا، چربی خون بالا و آرتروز را افزایش دهد.
4. اگر مجبورید از داروهایی با عارضه اضافه‌وزن استفاده کنید، برای جلوگیری از چاقی یا کمک به کاهش وزن خود یک دفترچه یادداشت تهیه کنید و هرچه میخورید را همراه با زمان آن یادداشت کنید. به این ترتیب کنترل خیلی بهتری روی کالریهای مصرفی خواهید داشت. همچنین باید سعی کنید فعال‌تر باشید؛ به جای اینکه تلویزیون ببینید یا قهوه بنوشید همراه با خانواده یا دوستان به پیاده‌روی بروید. فعالیت باعث سوختن کالری میشود که خود تاثیر افزایش وزن حاصل از هر دارویی را خنثی میکند.
منبع: مجله سیب سبز
